Техника илимдеринин кандидаты, тажрыйбалуу илимпоз менен Sputnik Кыргызстан маалымат агенттигинин кабарчысы маек курду.
— Бир эле илим түрдүү багыттарга бөлүнөт эмеспи, адистигиңиз боюнча эмне иштер менен алектенесиз?
— Азык-түлүк коопсуздугу деген түшүнүк бар. Мен көп жылдан бери тамак-ашты узак мөөнөткө сактоо менен иштеп келем. Себеби жер бетинде калктын саны тездик менен өсүп, айдоо аянттары азаюуда. Азыр курал-жарак, согушу жок эле Африкада канчалаган адам ачкачылыктан каза болуп жатат. Дүйнөнүн өнүккөн өлкөлөрү өзүнүн тамак-ашын 50 жылга чейин сактоонун ыкмаларын ойлоп тапкан. Алар атайын технология, жабдуулардын жардамы менен этти, өсүмдүктү сактоого жетишкен. Ошол продукциялардан кыргызстандыктар сатып алып жеп жатышат. Албетте, алардын сапаты кичине начарлап, өңү-түсү өзгөрүп, витаминдери азайып калат, бирок даамы ошондой эле калат. Мындай ыкманы Кытай, Индия, Америка, Япония, Европа өлкөлөрү эчак эле жолго салып койгон. Анткени ошол азыктар менен бир топ адамды аман сактап калууга болот. Мен Кыргызстанда азык-түлүк коопсуздугу маселесин көптөн бери көтөрүп келе жатам. Анткени ар кандай кырдаал болуп кетет. Эки жылдан бери мамлекет ушул багытты өздөштүрүү үчүн жыл сайын 500-600 миң сом бөлүп берет. Мен германиялык, кореялык кесиптештер менен кызматташканга аракет кылдым, бирок алар шак эле "чоң акчага сатып алгыла" дешет экен. Ошондуктан азыр украиналыктар менен мамиле түзүп иштешип жатабыз.
— Жетишкендиктер барбы, кандай жыйынтыктарга жеттиңер?
— Негизинен эт, сүт, өсүмдүктү аябай майдалап 4-5 пайыз гана нымдуулукту калтырып, азык-түлүктү узак мезгилге сактоого жетиштик. Анын негизинде атайын программа түзүп, жыл сайын узак сакталчу миң тонна азык чыгаруучу ишкананын долбоорун да өкмөткө сунуштадык. Өзүбүз ал азыктарды аз көлөмдө чыгарып жатабыз. Бул технологияны мамлекеттик органдар деле тынч учурда колдонуп дыйкандарга киреше алып келсе болот. Мисалы, картошка арзандап кеткенде аны кургатылган аралашма кылып койсо болот. Кийин бала бакча, үйдө кожойкелер пюре кылып колдоно берет. Себеби учурда сырттан ошол эле азыктар алып келинип жатат, аны кыргызстандыктар колдонууда.
— Менимче, кыргызстандык илимпоздор деле жөн отурбайт да, ойлоп табуулары, техникалык жаңычылдыктары, жабдуулары бар. Ошол эмгектер бизде бааланабы?
— Ал жагынан уучубуз кур эмес, бизде бир топ эле күчтүү окумуштуулар бар. Алардын көпчүлүгүнүн эмгеги акчанын жоктугунан ишке ашырылбай турат.
— Илимий эмгекти, ойлоп табууну өндүрүшкө киргизүүдө мүмкүнчүлүктөр кенен элеби?
— Ошондо Кыргызстанда окумуштуулардын дарамети толугу менен колдонулбай жаткан экен да?
— Мурун деле колдонулган эмес, эгер илимге азыркыдай мамиле болсо, кийин дагы пайдаланылбайт. Ага элдин башындагылар кызыгуусу керек. Бир топ мыкты окумуштууларыбыз чет өлкөгө чыгып кетип, Германия, Америка, Япония, Корея, Казакстанда жүрүшөт. Ал адистер бизде эмес, чет өлкөдө бааланууда. Айрымдары азыр ошол мамлекеттер менен илимий алака түзүүгө ортомчу болуп өлкөгө пайда келтирип жатышат. Мени деле Германия, Кореяга көп жолу чакырды, бирок үй-бүлөмдү таштап кетким келген жок. Чет элдиктер биздин журналга чыккан макалаларыбызга, иштеп чыккан ойлоп табууларыбызга көз салып жүрүп эле чакыра башташат.
— Биздеги алдыңкы ишканалар "бул техниканы батыштан, тигини чыгыштан алып келдик" деп мактанып калат эмеспи. Сиздин кесиптештер жергиликтүү буюртмаларды, атайын технологияларды жасап берүүгө даярбы?
— Мен бир эле мисалды айтайын. Таласта фасоль жыйнаган, тазалаган машиналар бар. Ошону биздин илимдин доктору Мыймабай Алмаматов өзү акча чыгарып жасап дыйкандарга берген. Дагы жасамак, каржынын жоктугунан уланта албай калган. Муну Айыл чарба министрлиги, аким, өкмөттүн облустагы ыйгарым укуктуу өкүлү дагы көргөн. Эми ошол эле унааларды министрлик Түркиядан ири суммадагы акчага сатып алып келип жатат. Бузулуп жакшы иштебей жүрөт. Аны кайра эле биздин адистер оңдоодо. Иш жүзүндө ал унааларды биздеги эски заводдордо эле жасоого болот, адистерибиздин күчү жетет.
Дагы бир жолу Токмок шаарына таштандыны кайра иштетүүчү орнотмону пилоттук негизде 1,5 миллион сомго жасадык. Даяр болгондон кийин шаардык мэрия ар кайсы шылтоону айтып бекер дагы албай койду. Кийин ишкер Аскар Салымбековдун балдары сатып алып, аны азыр Бишкекте иштетип жатат. Мындай мисалдар бизде аябай эле көп.
— Кыргызстанда жөнөкөй эле малдын сөөгү, жүнү, териси иштетилбей келет. Ал эми таштандыларды кайра иштетүү өзүнчө бир кирешелүү тармак. Биз ошол жөнөкөй эле нерселерден бир нерсе өндүрүп, качан киреше көрө баштайбыз?
— Илим жаатында жүргөн адамдар четөлкөлүк кесиптештери менен ар тараптан кызматташып, алар менен жакшы мамиледе болууга аракет кылышы керекпи?
— Биздин деңгээлибиз бир топ төмөндөп кеткен, айрым мамлекеттерден 50-60 жыл артта калганбыз. Көп учурда алардын гранттык негизде келген сунуштарын колдоно беришибиз керек. Өзүбүздүн колдон келбеген нерселерди ошолордон алып пайдаланууга туура келет. Себеби изилдөө ири каражаттарды талап кылат.
— Илим жааты менен кетип, окумуштуу болом деген жаштарга кандай кеңеш бересиз?
— Мен илимдин бүт баскычынан өттүм. Адам эмгекти сүйсө, аракет кылып алдыга талпынса, кайсы жерде болсо да ийгилик жаратат. Илим өтө кызыктуу нерсе, аны менен ооруп калсаң чыга албай калсың. Аябай деле көп акча таппайсың, бирок үй-бүлөнү, бала-чаканы бакканга жетет. Илимдин өтөсүнө чыксаң эле каражат табуунун жолдору өзү эле жарала берет.
