АКШнын азыркы улуттук катастрофасына эң оболу ийгиликсиз ирак авантюрасы түрткү болгон. Америкада жаңы басылып чыккан ушул теманын тегерегиндеги китеп да 2003-жылдын март айында Иракка интервенция баштоо чечими качан жана кимдер тарабынан кабыл алынганын ийне-жибине чейин талдайт. Бул китепке Дмитрий Косырев сереп салган.
Китеп маселе ошондогу башкаруучу топтун — Жорж Буш жана башкалардын акылга сыйбас аракеттеринде эле эместигинде деген темада талкууну да жаратат.
Сириядагы кыймыл. Ким элдин каарына калып куугунтуктала баштады?
Кеп андан да тереңде, маселен, "акылга сыйбастыктын булагы кайда?.." Биз сөз кылып жаткан китеп – Роберт Дрейпердин "Согушту баштоо. Буштун администрациясы Американы Иракка сүйрөгөнү" (To Start a War, by Robert Draper) деген эмгеги. Бул китепти жазууга киришкенге дейре автор Буштун үй-бүлөсү менен достук мамиледе болгон экен. Балким, бул кадамынан уламбы, экс-президент ал менен сүйлөшүүдөн баш тарткан. Бирок башкалар автор менен баарлашуудан качпаптыр. Дрейпер ошол тушта иштеген жүздөгөн аткаминерлердин маектерин топтогон. Алардын ар бири окумдуу болбосо да, бир топ урунттуу учурларын табууга болот. Ошол убактагы эмес, азыркы мезгилдин адамынын көз карашы менен артка бир кылчайып көрөлү. Америка жана дүйнөнү Ирактагы согуш эмнеге кептеди?
Эң айкындала түшкөн нерсе — 90-жылдарда өкүм сүргөн дүйнөдө бул дүйнөнү тескеген жападан жалгыз күчтүү держава бар деген ойго чекит коюлганы. Анткени ошол күчтүү держава дүйнө жүзүнө чабал душман менен согушта өзү жеңе аларын (өткөн кылымдын 60-70-жылдарындагы Индокытайдагыдай эмес), бирок андай жеңиш жеңүүчүнү да талкалап коерун көрсөтүп койду. Жакынкы союздаштары (Германия жана Франция), кезегинде бири-бирине көздөрү түз өнөктөштөрү (Россия сымал) андай кырдаалда өз көз караштарынан тайбай, зарыл болсо, Американы көз жаздымга калтырары да анык болуп калды. АКШ бир өлкөнү, башкача айтканда, Иракты басып киргенин кирип, бирок каржылык жана башка кудурети менен да ал мамлекеттин бактысын арттырып, гүлдөтүп жибере албастыгына дүйнө күбө болду. Мындан улам АКШ (Батыштын деле) саясий жана баалуулуктар системасы экспортко жарабастыгына, дүйнө жүзү боюнча ондогон мамлекеттердин туура ойго жана жолго багыт алуусуна түрткү болгондой. Башкача айтканда, Америкасыз да мүмкүн гана тургай, аларсыз алдыга жылуу керектигин түшүнүктүү кылып койду.
Эгер Ирак авантюрасы эч болбогондо, америкалык коомчулуктагы азыркыдай жарака жана идеялык ажырым, каржыдан кеп кылбаганда да бүтүндөй башкаруу системасындагы кыйроо, айтор, аталган өлкө ушундай кырсыкка кабылар беле деген азырынча иликтене элек маселе бар. Кандай болгон күндө да Ирак окуясы буга олуттуу салымын кошуп койду.
Дрейпердин китеби бизге эң оболу капысынан бир чындыкты ачып берет: америкалык чалгындоонун деградациясы... Көрсө, 90-жылдардын аягында ЦРУ Билл Клинтондун администрациясы менен тил табыша албай, агенттиктин бытыранды болуп кетишине чейин барышат. Анан кокусунан 2001-жылы 11-сентябрда теракт болуп калат. Ошондо аталган мекеменин башчысы Жорж Тенеттин таасирдин кайра калыптанышына үмүтү жанат.
Айтмакчы, ЦРУнун 90-жылдардагы көйгөйлөрүнүн себептери да ар кандай, бирок андан ары күлкүлүү жагдай түзүлөт – дал Жакынкы Чыгышта (бүтүндөй Ирак сюжетинин жыйынтыгы боюнча анык болгондой) акылдуу жана жөндөмдүү адистердин тартыштыгы жаралат. Тенет далилденбес нерсени далилдөөгө, тагыраагы, Ирак лидери Саддам Хусейн 11-сентябрда теракт жасаган "Аль-Каида"* менен жашыруун альянста экенин, АКШга каршы массалык кыйратуучу курал даярдап жатканын тастыктоого белсенет.
Сазга батып... Жакынкы Чыгыштагы орустар АКШнын тынчын алууда
Начар чалгын кызматы мындайда кандай иштейт? Жалган маалымат топтоп, аларга ишенүүнү өтүнөт. Баса, 2003-жылга салыштырмалуу кырдаал азыр деле өзгөрүп кетпеди. "Америкалык шайлоого Россиянын кийлигишүүсү" деген деле маалыматтар аталган державанын бул кызматынын иш деңгээлин көрсөтөр. Бүтүм чыгара турган болсок, акылы жетик чалгын кызматы мамлекеттин каражатын үнөмдөйт, акылы кем чалгындоо кызматы өлкөнү эбегейсиз көйгөйгө белчесинен батырат. Бирок бир мекеменин кыйрашы – бул өзүнчө маселе. Эгер Жорж Буш өзү жана ал дайындаган маанилүү кызмат ээлери ошол убакта аталган кызматтан дал ошол тейдеги жалган маалыматты талап кылбаганда эч кандай ирак кырсыгына жол берилмек эмес. Ооба, Тенет өзү жетектеген контораны "Саддам – АКШ үчүн коркунуч" деген демилгени коомго таңуулаган агенттикке айлантып салган. Бирок аны бул кадамга ошол доордун маанилүү инсандары, атап айтканда, коргоо министринин орун басары Пол Вулфовиц жана анын жетекчиси Дональд Рамсфельд, вице-президент Дик Чейни, анан да эң оболу президент өзү түрткөн.
Эмнеге андай жолго барышты? Анткени глобализмдин, башкача айтканда, дүйнө жүзүндө ооздукталбас америкалык лидерликтин идеологдору эле. Андан мурда эле ээлеген кызматтарында алар конгрессте "Иракты куткаруу актысынын" кабыл алынышына жетишишкен. Комиссия түзүшкөн, мурдатан эмнеге Ирак (аны менен кошо Иран жана Түндүк Корея) тараптан "согуп турган коркунучту" байкаган эмес деп ЦРУну да айыпташкан. Ал эми террористтер Нью-Йоркко сокку урганда өлкө көзөмөлдөн чыгып кеткен дүрбөлөңгө түшөт. Жогоруда аталган адамдар ал кырдаалды пайдаланбай коймок эмес. Дрейпердин айтымында, администрацияда Иракта согушту баштоо керекпи деген талкуу жүргөн эмес. Болгону качан жана кантип баштоо керек деген гана сөздөр жүргөн. Бийликте кайсы бир даяр демилгелери бар кишилер бар, ал эми кол алдындагылардан ошол идеяларга гана шайкеш фактыларды тандоо гана талап кылынат. Демилге күн мурунтан берилет, фактылар ага дал келтирилиши кажет. Державанын башкаруучу классынын түркөйлүгү жана деградациясы, ошондой эле жалпы билимдүү класстын артка кеткени деген ушул... Ханды алмаштырыш оңой, калкты өзгөртүш кыйын! Дрейпердин китебинде ушундай ой камтылат: "Биздин коом — антиинтеллектуалдык", "мектептер тарых, социология, маданиятты окутуп жаткандай гана түр көрсөтөт", көбүнесе акча топтоп, ага билим деген аты бар эле нерсени элге сунуп жаткандай...
АКШ Россияга Жакынкы Чыгыштан "чыгып кетүү" талабын койду
АКШ жана анын союздаш өлкөлөрүндөгү билим берүү системасынын деградациясы тууралуу тээ 90-жылдары эле олуттуу түрдө сөз боло баштаган. Ушундан улам "Ирак окуясы" жана башка көйгөйлөрдүн башаты кайдан экенин айкын көрүп турабыз. Мындай кептер жакында токтобойт да өңдөнөт.
*Россия жана бир катар өлкөлөрдө ишмердигине тыюу салынган террордук уюм.
