Премьер-министрдин керексиз отставкасы

Кубан Абдымен, журналист, саясат таануучу

Кыргызстандын премьер-министри Жоомарт Оторбаев өзүнүн отставкага кете тургандыгы жөнүндө парламент министрлер кабинетинин өткөн жылдагы ишин канааттандырарлык деп тапкандан кийин билдирген. Өкмөттүн жасаган иштери тууралуу отчёт берип жатып, ал "көпчүлүк коалицияга татыктуу премьер-министрди тандоо мүмкүнчүлүгүн берүүнү чечтим" деп айткан.

"Мен дайыма республиканын жыргалчылыгы үчүн иштөөгө аракет кылдым. Отчётту канааттандырарлык деп тапканыңыздар үчүн ыраазымын", — деди депутаттарга Оторбаев.

Бул жолу фракция лидери жана Оторбаевдин башкы коргоочусу Өмүрбек Текебаев аны өз кесиптештеринин астында коргой алган жок же коргогусу келген жок. Фракциянын Жогорку Кеңеште өзүн токтоо кармашы Оторбаевдин отставкасы жөнүндө маселе аларсыз чечилгенин билдирди. Парламенттин отурумунда Текебаевдин катышпагандыгы премьердин бул кадамы тууралуу чечим мурдатан эле кабыл алынганына далил болду.

Оторбаевдин кетиши маанилүү эки окуянын алдында турган Кыргызстандын мындан аркы тагдыры тууралуу суроолорду жаратат. Биринчиси — 8-майда республика Евразиялык экономикалык биримдиктин толук мүчөсү болгону турат. Экинчиси — "Кумтөр" маселеси эми кайра эки айрылышта калды. 

Кыргызстан ЕАЭБге кирер алдында

Кыргызстандын ЕАЭБге кошулушу боюнча сүйлөшүү процессинде талкууланып жаткан суроолордун басымдуу бөлүгү чечилип, өлкөнүн биримдикке кириши жөнүндө келишимге расмий кол коюу гана калган. Өлкөнүн аткаруу бийлигинин азыр отставкага кетиши мүчө болуу мөөнөтүндө айрым өзгөрүүлөргө алып келүү коркунучун туудурат. Премьер-министр Оторбаевдин республика ЕАЭБге кирер алдында кетиши — Бишкектин өз ара жөндөштүрүлгөн саясатынын жоктугу. Бул фактыны көпчүлүгү моюнга алып жатат жана ал көп нерселерди, анын ичинде мамлекетте бийлик бутактарынын ортосундагы тирешүүчүлүктүн бар экенинен кабар берет. Ошентсе да, Кыргызстандын президентинин тегерегиндегилер республиканын ЕАЭБге кирүү жөнүндө кабыл алынган чечими премьердин кетишине байланышкан абалга карабай, өз нугунда болот деген бекем ишеничин билдирүүдө. Анан калса, өлкөнүн ЕАЭБге кошулушу боюнча даярдыкка жооптуу болгон экономика министри Темир Сариевдин бардык баштаган иш-аракеттери улантыла тургандыгын көрсөтөт. 

"Кумтөр" – бийликтегилерге жолтоо болууда

Компаниянын азыркы жетекчилигинин психологиясы менен жакшы тааныш болгон тоо-кен иштери боюнча адистер жана "Кумтөрдүн" мурдагы менеджерлери өкмөттүн отставкасына байланыштуу түзүлгөн кырдаал аларга дем алууга мүмкүндүк берет деп эсептешет.

Оторбаевдин Centerra Gold Inc. компаниясынын директорлор кеңешине сунушталган талапкерлери Бишкекке келип, кендин айланасында болуп жаткан абал менен таанышты. Бирок, алар парламент тарабынан толук колдоого алынган жок. Эми алардын дайындалышы такыр эле түшүнүксүз болуп, жаңы талапкерлерди тандоо жок дегенде күзгө калды. Кызыктуу жагдай, директорлор кеңешине мүчө болууга татыктуу болгон талапкерлерди "Кумтөрдүн" жетекчилиги Ысык-Көлдүн тоосунда жайгашкан кенге киргизбей койгону болду. Ал арада "Кумтөр" маселесин чечүүнүн зарылчылыгын түшүнгөн адистер президент Алмазбек Атамбаевдин директорлор кеңешин алмаштыруу боюнча сунушка көпкө чейин үн катпагандыгы аталган маселени толук жөнгө салуу үчүн Оторбаевге кандайдыр бир карт-бланш берилиши мүмкүн деген пикирди билдиришет. Бирок, окуянын башка нукта өөрчүшүнө кызыккан таасирдүү күчтөр буга жол береби же жокпу, аны эч ким айта албайт. Анткени "Кумтөр" маселесин чечүү боюнча Оторбаев сунуштаган вариант аталган компаниянын азыркы иш схемасынын сакталышына кызыккандардан башка баарына пайдалуу болмок. Эми муну Оторбаев өзү да жакшы түшүндү.

Өкмөт мүчөлөрүнүн отставкага кетүү толкуну

"Маанилүү саясий каармандар өз эрки менен кызматтан кетиши жаман практика эмес", — деп билдирди Оторбаев өзүнүн билдирүүсүндө. 

Өз чечими менен ал ашыкча шаан-шөкөтү жок эле иштен кеткен саясатчы катары Кыргызстанда болуп көрбөгөндүй үлгү көрсөттү. Бирок бул жерде ошондой эле абалда калган анын Маммүлк министри менен аргасыз салыштыруу пайда болот. Парламент алдында отчёт берерге жакын Оторбаев республиканын Мамлекеттик мүлктү башкаруу фондунун башчысы Дүйшөн Ирсалиевди ишинен алган. Ал премьер-министрдин Centerra Gold Inc. компаниясынын директорлор кеңешинин курамын анча таанымал эмес чет элдиктерге алмаштыруу сунушуна каршы болгон жана бул туурасында ачык айткандыгы үчүн "субординацияны сактабагандык" жана "кызматтык маалыматты" ачыкка чыгаргандык үчүн ишинен алынган. Ирсалиевдин башкы көйгөйү – ал премьердин айтканын укпай, жаңы талапкерлер көрсөтүлгөн катты акционерлердин жалпы жыйыны алдында канадалык компанияга жөнөтпөй койгондугунда. Убакыт өтүп кеткендиктен, "Кумтөр" маселеси кайрадан чечилбей калды. Бул жолу Оторбаевдин өзү аталган маселе боюнча азчылыктын катарында калып жана айрым талдоочулардын айтымында, "өлкөнүн саясий жетекчилер арасында колдоо таппады".

Эксперттер буга далил катары Ирсалиев "жогорудан" болгон колдоо болмоюн иштен кетмек эмес деген ойду айтышат. Ошол эле учурда Оторбаевдин оор абалга туш болгону, ал абалдан парламентте көпчүлүк коалициясынын, же президенттин колдоосу менен гана чыга алары түшүнүктүү болгон. Бирок, жагдай андай нукта кетпеди. Сыртынан тон бычып кабыл алынган чечимдер Оторбаевди өзүнүн кетишинжарыялоого аргасыз кылды. Бирок, ал "Кумтөрдүн" айынан эле отставкага кетти деп айтууга болбойт. Оторбаевди "чечкинсиз экен, өкмөттөгү көп маселелерди орун басарларына тапшырып коюп, өзү инвестицияларды тартуу менен гана алектенди" дегендер да көп болду. Бирок жасалма стабилдүү абалга ээ республикага инвесторлорду кызыктыруу оңой эмес, ошон үчүн Оторбаевге өкмөттүн бардык багыттары боюнча отчёт берүү кыйынга турду. 

Оторбаев Кыргызстандын өкмөт башчылыгына 2014-жылдын апрелинде келген. Ага чейин ал биринчи вице-премьер-министрлик кызматта Жантөрө башында турган өкмөттүн экономикалык тармагына жооп берген. Өкмөттүн курамына аны "Ата Мекен" фракциясы көрсөткөн. Аталган фракция коалициялык көпчүлүктүн курамына мурдагы премьер-министр Өмүрбек Бабанов 2012-жылы кеткенден кийин экинчи жолу аракет жасап кошулган.

"Кумтөрдүн" келечеги жөнүндө жана алдыдагы парламенттик шайлоо маселелерин чечүү өлкөдө туруктуу аткаруу бийлигинин болушун талап кылган. Эми бул жок, жана өкмөттүн жаңы курамы качан, кандайча түзүлөрүн айтуу кыйын. Анан калса, "Ата Мекен" фракциясынын өзгөчө пикирин эске алганда, азыркы көпчүлүк коалициясы да тарап кетиши мүмкүн деген кооптонуу бар. Анда министрлдер кабинетинин жаңы курамын гана эмес, башкаруучу коалицияны да түзүү татаал болот. Дал ушул себептен улам, парламенттик шайлоо алдында Оторбаевдин отставкасы керек эмес эле.