Борбор Азия менен Кытайдын кызматташтык келечеги кандай? Эксперттердин пикири
19:01 25.02.2025 (Жаңыртылды: 11:35 28.02.2025)
Жазылуу
БИШКЕК, 25-фев. — Sputnik. Батыштан айырмаланып, Кытай өзүнүн насыялары менен инвестицияларынын ордуна өкмөттүк реформаларды талап кылбайт. Бул тууралуу Байланышты өнүктүрүү боюнча улуттук изилдөө институтунун (Москва) директорунун илимий иштер боюнча орун басары Валентина Комлева билдирди.
Ал видеоконференцияда Борбордук Азия (БА) өлкөлөрү менен КЭРдин ортосундагы кызматташтыктын келечеги тууралуу айтып берди. Иш-чара Sputnik маалымат борборунда өттү.
Комлева белгилегендей, Кытай акча бөлүү менен өнөктөштөрүнөн Европа менен АКШ сыяктанып мамлекеттик үлгүлөрдүн белгилүү стандарттарга төп келүүсүн талап кылбайт.
Ал ошондой эле кээ бир терс жактарын да белгиледи:
Кытайдын каржылоо схемаларынын ачык эместиги;
кээ бир өлкөлөр башында төлөй албаган кредиттер үчүн карыз тузактарын түзүү;
кызматташтык эрежелеринин түшүнүксүздүгү. Башкача айтканда, мамлекет Кытай менен бир эрежелердин негизинде иштей баштаса, соңу башка эрежелер менен аякташы мүмкүн.
Комлеванын айтымында, С5+Кытай форматы Борбор Азия өлкөлөрү үчүн биринчи кезекте алардын өз ара кызматташуусун бекемдөөгө, кошуналар жана тышкы оюнчулар менен мамилелерди түшүнүшүүгө оң роль ойнойт.
Эксперт Кытай Илимдер академиясынын Географиялык илимдер жана жаратылыш ресурстарын изилдөө институтунун окумуштуулары Борбор Азия өлкөлөрүнүн энергетикалык саясаты “улуттук элитадагы өзгөрүүлөрдөн, коррупциялык көйгөйлөрдөн, ата мекендик технологиялардын жетишсиздигинен, керектүү инфраструктуранын эскиргенинен жана мамлекеттин кийлигишүүсүнөн” көз каранды деп эсептейт деген пикирде.
Байланышты өнүктүрүү боюнча улуттук изилдөө институтунун (Москва) директорунун илимий иштер боюнча орун басары Валентина Комлева (экранда)
“Кытай Борбор Азия менен мамилесин ушул позициялардын негизинде куруп жатат. Эксперттердин пикири боюнча, Кытай экономикалык кызматташууга гана басым жасабастан, Борбор Азиядагы саясий түзүлүштүн активдүү катышуучусу катары таасирин күчөтөт”, — деди Комлева.
Адис аталган аймактагы өлкөлөр менен Россиянын ортосундагы кызматташтыкты көп жылдык, көп тараптуу жана көп деңгээлдүү деп атады.
“Кызматташуу аймактардын, айрым институттардын, жарандык коммуникациялардын ортосунда ишке ашат. Анын так, ачык-айкын жана көпчүлүк учурда баарына ылайыктуу эрежелери жана жоболору иштейт. Россияда Борбор Азия өлкөлөрү менен диалог куруу жана кызматташуу үчүн башка бардык кызыкдар тараптарга караганда кыйла арбын багыттары бар. Ошондуктан Борбор Азия аймагы Россия үчүн артыкчылыктуу бойдон калууда”, — деди эксперт.
Ал ошондой эле ар бир C5+ жаңы форматы Россияга аймак менен кызматташууну арттырууга түрткү берип турарын кошумчалады.
“Евразиялык мониторинг” аналитикалык изилдөө борборунун директору Алибек Тажибаев (Астана) көп тараптуу кызматташтык форматы эки тараптуу мамилелерди тереңдетүү үчүн негиз болуп бере аларын белгиледи. Ушундай эле динамика биримдиктин башка өлкөлөрүндө да байкалат деп ишенем. Биримдиктин айрым мүчөлөрү ЕАЭБдин арты менен ИДПнын өсүшүн эселеп көбөйтүштү”, — деди ал.
Анын айтымында, Россия менен Кытай аймактагы бардык өлкөлөр үчүн алдыңкы үч өнөктөштүн катарына кирет.
“Кытай менен эки тараптуу мамилелерди тереңдетүүдөн мурун муну С5+ форматында сынап көрүү керек. Борбордук Азия мамлекеттеринин экономикалык субъективдүүлүгү аларды чет өлкөлүк түз инвестициялар үчүн жагымдуу чөйрө катары көрсөтүүгө мүмкүндүк берет”, — деди Тажибаев.
Дүйнөлүк саясат институтунун (Бишкек) директору Шерадил Бактыгулов Кытай “аймак үчүн табышмак бойдон калууда” деген пикирде.
“Маселен, Кыргызстанда Кытайды потенциалдуу душман катары караган советтик ой жүгүртүүнүн стереотиби сакталып калган. Бизде Кытай тууралуу маалымат аз. Биз аларды Кытайда соода кылып, мекенине кайтып келген жарандарыбыздын көз карашы аркылуу кабылдап жатабыз", — деди ал.
Бактыгулов "С5+" сыяктуу форматтар максаттуу аудитория үчүн зарыл деп эсептейт. Анын пикиринде, кеп мындай жыйындардагы катышуучулардын санында жана гранттын көлөмүндө эмес.
“Кытай достук мамилелерди жогору баалайт. Бул 2022-жылдын февраль айынан бери ачык байкала баштады. Кытай Батыштын санкцияларына кошулган жок, тескерисинче, өзү да кабылды. Мен АКШнын Мамлекеттик департаментинин Түштүк жана Борбордук Азия боюнча бюросунун отчетторун окудум. Ал жерде Кыргызстан атайын операциядан (Украинадагы — ред.) преференцияларды алып жатканы, бул соода жүгүртүүнү көбөйтүп, Россия менен Кытайдан акча агымынын киришин шарттаганы жазылган. Мында кеп Кыргызстандын экономикасынын ролу жогорулаганында эмес, транспорттук-логистикалык каттамдардын өзгөргөнүндө болуп жатат. Бул — биздин бизнесмендердин ийкемдүүлүгүнүн жакшы мисалы”, — деди эксперт.
